Tomaten

Naamgeving en herkomst

De tomaat wordt gerekend tot de soort Lycopersicon lycopersicum en behoort tot de nachtschadefamilie, Solanaceae. De tomaat komt van origine uit het westelijk deel van Zuid-Amerika. De wilde vormen van de tomaat groeien nog steeds als weelderig onkruid in Peru, Bolivia, Chili, Ecuador, tot in Midden-Amerika.

De tomaat was bij de Indiaanse bevolking al lange tijd in cultuur, waardoor er in het pre-Columbiaanse tijdperk reeds cultuurvormen waren uitgeselecteerd. Het waren zaden van deze cultuurvormen die na de ontdekking van de Nieuwe Wereld door de conquistadores werden meegebracht naar Europa.

In Europa werd de tomaat aanvankelijk echter met veel argwaan bekeken. Het was immers een lid van de nachtschadefamilie en men ging er toen van uit dat de gehele plant, dus ook de vrucht, giftig was.

De tomaat werd aanvankelijk derhalve alleen gekweekt als een sierplant of als een botanische curiositeit. Deze situatie duurde zo’n 300 jaar, waarna de tomaat langzamerhand een plek verwierf in het Europese dieet, aanvankelijk door de Italianen en pas vanaf eind 18-de eeuw / begin 19-de eeuw door andere Europese culturen. Ook in Noord-Amerika begint de consumptie door de Europese immigranten ongeveer vanaf het begin van de 19-de eeuw.

De tomaat is genetisch diploid (2n = 2x = 24) en het genoom is inmiddels volledig in kaart gebracht.

Kenmerken en teelt

De tomaat is een warmteminnende éénjarige plant met bladeren en stengels die zijn bezet met haartjes, waarop kliertjes staan die bij aanraking de typische tomatengeur verspreiden.

Het aanvankelijke wantrouwen jegens de tomaat is niet geheel ongegrond: de gehele plant is giftig, met uitzondering van de rijpe vruchten. De gifstof in de plant heet tomatine. Het is een glycoalkaloïde. De stof wordt door de plant geproduceerd als afweerstof tegen allerlei ziekteverwekkers en is ook giftig voor de mens. Bij het rijpen van de vrucht verdwijnt de stof hieruit, waarna de vrucht eetbaar wordt maar derhalve ook vatbaarder is voor schimmels en bacteriën.

Door de warmteminnendheid kan de tomaat het beste onder glas worden geteeld. Vroeg afrijpende rassen kunnen echter ook buiten op een zonnige (en bij voorkeur beschutte) plek worden geteeld. Bij de buitenteelt zijn tomaten erg vatbaar voor de aardappelziekte (Phytophthora infestans), die bruin gekleurde plekken op blad, stengels en vruchten veroorzaakt en er vervolgens voor zorgt dat de vruchten oneetbaar worden en de plant afsterft. De ziekte treedt op na een vochtige periode. Tegen de ziekte kan preventief worden gespoten met bepaalde schimmelbestrijdingsmiddelen, waardoor de tomaten gezond kunnen blijven tot het moment dat half oktober de eerste nachtvorsten invallen. In de kas behoeft gewoonlijk niet tegen de aardappelziekte te worden gespoten. Bij de buitenteelt kan aantasting door de aardappelziekte ook worden uitgesteld door de planten onder plastic kappen te telen. Er zijn inmiddels enkele nieuwe rassen beschikbaar die een gedeeltelijke resistentie tegen de aardappelziekte bezitten.
Lees hier meer over aardappelziekteresistentie bij tomaat.

De vormen- en kleurenrijkheid binnen de soort tomaat is buitengewoon groot. Dit is de reden dat er in binnen- en buitenland inmiddels diverse hobbyisten actief zijn die een grote collectie met diverse vreemde tomatenrassen beheren. Een deel van deze rassen kunt u via deze website bekijken.

De diverse tomatenrassen worden wel ingedeeld in diverse groepen, doch door de extreme vormenrijkdom is elke indeling echter arbitrair.

  • Indeling is bijvoorbeeld mogelijk naar vruchtgrootte: cherrytomaten, coctailtomaten, gewone tomaten, grofronde tomaten en vleestomaten. Maar wat doe je dan met vruchten die qua vorm afwijken, bijvoorbeeld eivorming, citroenvormig, flesvormig of paprikavormig ?
  • Indeling is ook mogelijk naar kleur van de rijpe vruchten: naast het gebruikelijke rood zijn er ook tomatenrassen die in het rijpe stadium oranje, gele, witte, bruine, donkerpaarse, roze of zelfs groene vruchten bezitten. Maar wat doe je dan met tweekleurige tomatenrassen of met rassen die tussen één van de genoemde kleuren in zit ?
  • Indeling is ook mogelijk naar kleur van de onrijpe vruchten: veel rassen hebben in het onrijpe stadium een donkergroene kraag aan de bovenzijde. Er zijn echter ook rassen die niet zo’n groenkraag hebben, doch waarvan de vrucht in het onrijpe stadium volledig lichtgroen is; dit worden “bleke rassen” genoemd;
  • Indelig is ook mogelijk naar gebruik: tomaten voor verse consumptie, tomaten voor pastasaus en soepen, tomaten om op te vullen en dan af te bakken in de oven, tomaten die door hun groeiwijze vooral als siertomaat zijn bedoeld.
  • Indeling is ook mogelijk naar groeiwijze van de planten: er bestaan namelijk doorgroeiende rassen die moeten worden gediefd (ook wel stamtomaten genoemd, in Engelse literatuur “indeterminate”), zelftoppende rassen die meestal niet worden gediefd (ook wel struiktomaten genoemd, in Engelse literatuur “determinate”) en rassen met dwerggroei die niet worden gediefd en vooral voor de sier zijn bedoeld.
  • Indeling is ook mogelijk naar bladvorm: naast rassen die gewone tomatenbladeren bezitten komen namelijk ook rassen voor die aardappelbladig zijn, of zogenaamde rugosa-bladeren hebben of die prachtig diep ingesneden bladeren hebben en om die reden ook wel varenbladtomaten worden genoemd.

Waar moet een rood gekleurde vleestomaat aan zelftoppende planten met varenblad bij worden ingedeeld ?
En waar moet een geel gekleurde citroenvormige tomaat aan doorgroeiende planten bij worden ingedeeld ?
En een oranje gekleurde cherrytomaat aan dwergplanten ?

U begrijpt het waarschijnlijk al: de vormenrijkdom is extreem groot en de genoemde kenmerken kunnen eindeloos met elkaar worden gecombineerd, zodat we hier geen poging zullen doen om één bepaalde indeling aan te prijzen.

Een nieuwe trend is de ontwikkeling van “blauwe” tomaten. Dit zijn rassen waarbij de schil is voorzien van paarse verkleuring door anthocyaninen. In beginsel staat dit kenmerk los van de kleur die het vruchtvlees kan aannemen. Hierdoor kan dit kenmerk in beginsel worden gecombineerd met alle denkbare overige vruchtkleuren en -vormen. Hierdoor wordt de komende jaren een hele serie nieuwe “blauwe” tomatenrassen verwacht die de paarse schil combineren met alle denkbare vruchtgrootte’s, -kleuren, en -vormen.
 Lees hier meer over de ontstaansgeschiedenis van blauwe tomaten.
Inmiddels zijn er zaadfirma’s die de blauwe tomatenrassen aanbieden als “indigo” tomaten of “anthocyaan” tomaten of ook wel kortweg “antho” tomaten. Eén van deze namen is wellicht een beter idee, omdat de naamgeving “blauwe tomaten” niet helemaal aansluit bij de associatie die sommige mensen daarbij hebben.

Omschrijving collectie FruitLent

In FruitLent worden elk jaar 10 à 20 tomatenplanten in de hobbykas aangeplant. Elk jaar wordt een selectie gemaakt uit verschillende veelal niet-gangbare rassen met een afwijkende vruchtkleur en/of -vorm. Vrijwel altijd wordt gekozen voor doorgroeiende rassen (stamtomaten ofwel het “indeterminate” type) waarvan de planten dus worden gediefd en langs een touw in de hobbykas omhoog worden geleid.

Er is ervaring opgedaan met de navolgende rassen (zie knop çollectie tomatenrassen FruitLent). 

Deze zijn dus niet allemaal elk jaar in FruitLent aanwezig.